Een analist is iemand die die gegevens en informatie analyseert om inzichten te verkrijgen. Als specieel analist houd je je bezig met bijzondere, specialistische bepalingen. Op de afdeling celdiagnostiek doe je dat met een techniek die flowcytometrie heet en werk je voornamelijk met beenmerg en bloed. Met deze techniek speurt specieel analist celdiagnostiek Joëlle Blankevoort naar kankers van het immuunsysteem. 

Terug naar het begin

Om goed te begrijpen wat Joëlle doet, gaan we terug naar het begin. Alle mensen maken nieuwe cellen aan. Dat gebeurt door middel van celdeling. Dit is een heel gereguleerd proces waarbij veel ‘checkpoints’ zijn zodat iedere cel doet wat hij moet doen.

Als dat er niet is, dan is er sprake van kanker. Bij kanker heb je ongeremde celdeling. In sommige gevallen kan dit heel plotseling en acuut ontstaan, vrijwel op alle plekken in het lichaam. Zo ook in het immuunsysteem, bij de rijpe en onrijpe cellen van je immuunsysteem. De onrijpe immuuncellen worden gemaakt in het beenmerg en zodra ze rijp zijn, vind je ze in het bloed. Deze uitrijping van onrijp tot rijp gaat gepaard met moleculaire veranderingen en kan je goed volgen. En dat laatste is waar Joëlle veel van weet en waar haar focus op ligt.

Met een studie Biologie en een master Moleculaire en Cellulaire Levenswetenschappen (MCLS, aan de UU) heeft ze veel kennis opgedaan over cellen, DNA, RNA en eiwitten. Hoe cellen met elkaar communiceren, hoe nieuw leven ontstaat na bevruchting, hoe cellen eiwitten aanmaken en afbreken en hoe celtypes ontstaan, vindt ze heel interessant.

Uitrijping van cellen

Joëlle legt uit over de uitrijping van cellen: ,,Alle cellen, en dus ook de cellen in ons bloed en beenmerg, hebben eiwitten aan de oppervlakte. Deze veranderen tijdens de uitrijping van een cel. Aan die eiwitten kunnen we zien in welk gedeelte van het rijpingsproces de cel zich bevindt. Met de techniek flowcytometrie kunnen we dat bepalen. We isoleren de witte bloedcellen, een belangrijk onderdeel van je immuunsysteem, uit het bloed of beenmerg en kleuren die aan met antilichamen. Aan die antilichamen zit een fluorchroom die we kunnen meten met een flowcytometer (figuur 1). Zo maken we de verschillende populaties van witte bloedcellen zichtbaar. We weten wat de verhoudingen hiervan zouden moeten zijn bij gezonde mensen (figuur 2). Bij kanker van de witte bloedcellen, een leukemie, is die verhouding weg (figuur 3).’’

^{Figuur 1: Werking van flowcytometrie. Eiwitten aan een de oppervlakte van een cel worden gebonden door een antilichaam met hieraan een fluorchroom. Deze fluorchroom wordt zichtbaar gemaakt op een flowcytometer door middel van een laser. Dit kan voor meerdere golflengtes in een buis waardoor je meerdere kleuren in een buis zichtbaar kan maken.}

^{Figuur 2: Voorbeeld flowcytometrie van een gezond persoon. Alle cellen die door de flowcytometer gaan, komen als stipjes in een dotplot. Met de analysesoftware kan je gates om populaties zetten en die een kleurtje geven. Y-as: CD45 is een eiwit die op alle cellen van het bloed (hematologische cellen) voorkomt. X-as: SSC (side scatter) zegt iets over de korreling van een cel. Groen: lymfocyten; oranje: monocyten; paars: granulocyten; rood: blasten (onrijpe voorlopercellen); blauw: rode bloedcellen.}

^{Figuur 3: Voorbeeld flowcytometrie van een leukemie. Bij een leukemie is er sprake van een overrepresentatie van een bepaalde groep cellen. In blauw zijn de lymfocyten te zien en in rood de populatie leukemiecellen. Door de leukemie zijn andere celtypes niet meer aangemaakt en dus niet zichtbaar. Y-as: CD45 is een eiwit die op alle cellen van het bloed (hematologische cellen) voorkomt. X-as: SSC (side scatter) zegt iets over de korreling van een cel.}

Op het lab krijgen Joëlle en haar collega’s voornamelijk bloed en beenmerg binnen, maar bijvoorbeeld ook hersenruggenmergvloeistof, met hieraan een bepaalde vraagstelling vanuit de arts. Dit kan bijvoorbeeld een diagnose-vraagstelling zijn, of juist om een aanwezigheid ervan uit te sluiten. Aan de hand van standaardprotocollen isoleert Joëlle de witte bloedcellen en maakt ze die zichtbaar op de flowcytometer. Voor elke mogelijke vraagstelling zijn specifieke protocollen die ze gebruikt. Alles wat Joëlle vindt, legt ze vast. Met name de afwijkende bevindingen zijn belangrijk om goed te noteren. Als de foute cellen iets afwijkends hebben, maakt dit het vervolgen ervan wat makkelijker. Voor het vervolgen krijgt Joëlle op regelmatige basis bloed of beenmerg van een patiënt, bijvoorbeeld na drie, zes, negen of twaalf maanden na een stamceltransplantatie. Rondom stamceltransplantatie draagt Joëlle ook haar steentje bij: voor, tijdens en na de stamcelafname bepaalt ze het aantal stamcellen in het afnameproduct. Met die getallen kan de afdeling Cel Therapie Faciliteit (CTF) aan de slag met het bewerken van de stamcelproducten. Voor deze stamceltellingen draait Joëlle samen met haar collega’s bereikbaarheidsdiensten. Voor elke dag in het jaar is iemand bereikbaar, ook om bij een spoedgeval buiten kantooruren (m.u.v. de nacht) naar het ziekenhuis te komen om te werken.

Wat het UMC Utrecht voor Joëlle zo bijzonder maakt? ,,In dit academische ziekenhuis komen ook complexe casussen langs, bijvoorbeeld een zeldzame leukemie of één waarvan de leukemiecellen veranderen door medicatiedruk. Dit kan de analyse uitdagend maken. Soms staan een aantal collega’s bij elkaar om naar een analyse te kijken en te bespreken of er nu wel of niet foute cellen aangetoond zijn. Samen met de afdeling morfologie met wie we nauw samenwerken, hebben we een team van 13 collega’s waarbij in wisselende samenstellingen gewerkt wordt. Vaak zijn er 5 tot 7 mensen tegelijk aan het werk. Een klein en overzichtelijk clubje maar altijd heel gezellig.’’

^{Een gezellig team-uitje ter ere van het afscheid van een zeer gewaardeerde medisch immunoloog.}